1 maja to święto robotnicze i pracownicze, którego geneza wiąże się ściśle z walką o najbardziej uniwersalny postulat międzynarodowego ruchu robotniczego – wprowadzenie ośmiogodzinnego dnia pracy.
W drugiej połowie XIX wieku, w okresie intensywnego rozwoju wielkiego przemysłu, walka o ten postulat szczególnie wyraźnie zaznaczyła się w Stanach Zjednoczonych. Przemysł przynosił ogromne fortuny, a ich właściciele budowali w miastach luksusowe aleje milionerów. Towarzyszył temu jednak znaczny wyzysk robotników – dzień pracy trwał od 11 do 16 godzin, a wynagrodzenie ledwie wystarczało na przeżycie.
1 maja 1886 roku w Chicago zastrajkowało 58 tysięcy robotników, a kolejne 80 tysięcy pikietowało zakłady pracy, nie dopuszczając do nich łamistrajków. Stanęły niemal wszystkie fabryki. Tego dnia pochody protestacyjne i wiece przebiegały spokojnie. Dopiero 4 maja, na placu Haymarket, doszło do krwawych starć – rannych zostało około 200 osób, a liczba zabitych nie została dokładnie ustalona. Zginęło również siedmiu policjantów. W ramach represji skazano na śmierć i powieszono czterech działaczy robotniczych.
W reakcji na wydarzenia w Ameryce, założycielski kongres II Międzynarodówki Socjalistycznej, który odbył się w 1889 roku w Paryżu, podjął uchwałę o ustanowieniu międzynarodowego dnia walki o ośmiogodzinny dzień pracy. Powszechnie przyjęto, że datą tego święta będzie 1 maja. W większości krajów uznano go za oficjalne Święto Pracy.
Pierwsze obchody 1 maja odbyły się w 1890 roku, również na ziemiach polskich. Święto szybko stało się ważnym elementem tradycji polskiego ruchu socjalistycznego. Po II wojnie światowej zostało jednak zawłaszczone przez komunistów i w PRL uznane za święto państwowe. Masowe uroczystości organizowano obowiązkowo w całym kraju – od stolicy po najmniejsze wsie i miasteczka. Scenariusze pochodów i towarzyszących im wydarzeń przygotowywano z ogromnym rozmachem, zgodnie z wytycznymi Biura Politycznego PZPR. W szkołach i zakładach pracy organizowano próby, podczas których ćwiczono skandowanie haseł i noszenie dekoracji.
W latach 80. opozycja solidarnościowa organizowała niezależne pochody i manifestacje, które często były rozpraszane przez milicję, a niejednokrotnie przeradzały się w starcia z ZOMO.
W Kielcach szczególnie głośnym echem odbiły się obchody 1 maja 1938 roku, kiedy podczas pochodu narodowcy zabili jednego z robotników. W odpowiedzi socjaliści zdemolowali lokal partyjny endecji.
Pierwszomajowe pochody w Kielcach odbywały się początkowo na ulicy Sienkiewicza, a w latach 70. na Alei IX Wieków Kielc, z przemarszem ulicą Mariana Buczka (obecnie ul. Paderewskiego). Po zakończeniu oficjalnych obchodów w parku miejskim odbywał się festyn, podczas którego można było kupić towary niedostępne na co dzień w sklepach.
Od 2004 roku 1 maja ma dla Polaków dodatkowe znaczenie – to także rocznica wstąpienia Polski do Unii Europejskiej. Tego dnia, po latach starań i negocjacji, nasz kraj dołączył do wspólnoty europejskiej, co symbolicznie potwierdziło jego miejsce w demokratycznej i zjednoczonej Europie. Tym samym 1 maja stał się nie tylko dniem pamięci o walce o prawa pracownicze, lecz także świętem nowego etapu w historii Polski.
Spis ilustracji:
1. Wydarzenia na Haymarket Square w Chicago 4 maja 1889 r.
2. Działacze związkowi skazani na śmierć z zorganizowanie demonstracji i zabójstwa policjantów na Haymarket Square.
3-4. Rosyjskie plakaty 1-Majowe.
5. Plakat 1-Majowy, 1948.
6. Pochód na ul. Sienkiewicza, 1968.
7. Plakat 1-Majowy z czasów Solidarności, 1981.
Ilustracje z domeny publicznej i zbiorów Muzeum Historii Kielc.
