17 września 1939 r. bez wcześniejszego wypowiedzenia wojny Armia Czerwona wkroczyła w granice Rzeczypospolitej. Realizowała w ten sposób ustalenia zawarte w tajnym protokole paktu Ribbentrop-Mołotow, który 23 sierpnia 1939 r. podpisali w Moskwie minister spraw zagranicznych III Rzeszy Joachim von Ribbentrop oraz ludowy komisarz spraw zagranicznych ZSRR Wiaczesław Mołotow. Po zaatakowaniu Polski przez wojska niemieckie 1 września 1939 r. strona sowiecka utrzymywała przez następne dni pozory neutralności, Stalin zwlekał, ale ostatecznie gdy 16 września weszło w życie zawieszenie broni w konflikcie sowiecko-japońskim na terytorium Mongolii zdecydował o zaatakowaniu Polski.
17 września 1939 r. o godz. 3 w nocy ambasadorowi RP w Moskwie Wacławowi Grzybowskiemu odczytano notę, w której stwierdzano m.in., że „państwo polskie i jego rząd faktycznie przestały istnieć", a Rząd Sowiecki bierze „pod swoją opiekę życie i mienie ludności Zachodniej Ukrainy i Zachodniej Białorusi”. Ambasador Grzybowski odmówił przyjęcia sowieckiej noty.
Armia Czerwona w sile ponad 600 tys. żołnierzy, 4700 czołgów i 3300 samolotów o godz. 3. w nocy przekroczyła na całej długości wschodnią granicę z Polską bronioną jedynie przez nieliczne oddziały Korpusu Ochrony Pogranicza. Dopiero wieczorem 17 września Naczelny Wódz marszałek Śmigły-Rydz wydał dyrektywę nakazującą unikanie walki z wojskami sowieckimi, chyba że żołnierze zostaną zaatakowani i natychmiastową ewakuację wojska na obszar Rumunii i Węgier. Jednocześnie zdecydowano o ewakuacji rządu i prezydenta do Rumunii. Prezydent Mościcki, premier gen. Składkowski z rządem i marszałek Śmigły-Rydz. przekroczyli granicę 18 września po północy. Władze Rumunii ulegając naciskom m.in. ze strony Niemiec i ZSRS, internował przywódców Polski.
Pomimo rozkazu Naczelnego Wodza w wielu miejscach dochodziło jednak do starć z Armią Czerwoną, m.in. na Polesiu i Wołyniu oraz pod Grodnem. Jednocześnie z Niemcami i Armią Czerwoną walczyła Samodzielna Grupa Operacyjna „Polesie” gen. Franciszka Kleeberga. W starciach z Armią Czerwoną zginęło ok. 2,5 tys. polskich żołnierzy, a ok. 20 tys. było rannych i zaginionych. Do niewoli trafiło ok. 250 tys. żołnierzy, w tym ponad 10 tys. oficerów, którzy w 1940 r. zostali następnie zamordowani przez NKWD w Katyniu i Charkowie.
28 września 1939 r. w Moskwie zawarty został kolejny traktat Sowiecko-Niemiecki, w którym zgodnie z propozycją Stalina przeprowadzona została korekta ustaleń paktu Ribbentrop-Mołotow. Nowa granica niemiecko-sowiecka przebiegała odtąd wzdłuż linii rzek San-Bug-Narew-Pisa. W konsekwencji dokonanego IV rozbioru Polski Związek Sowiecki zagarnął obszar ponad 190 tys. km kw. z ludnością liczącą ok. 13 mln. Wileńszczyzna w październiku 1939 r. została przez władze sowieckie uroczyście przekazana Litwie.
17 września – w rocznicę agresji sowieckiej na Polskę z 1939 r. – obchodzony jest Dzień Sybiraka.
Zasłużonym Sybirakiem był Pan Józef Dzikowski – długoletni (1989-2009) Prezes Związku Sybiraków w Kielcach. Był on inicjatorem upamiętnienia Sybiraków pochodzących z Kielc i regionu świętokrzyskiego, powstania Pomnika Sybiraków na cmentarzu Starym w Kielcach w 1994 r. i współorganizatorem uroczystości z okazji kolejnych rocznic wywózek na Sybir. Przyczynił się do wydania wielu publikacji, m.in. współpracując z Muzeum Historii Kielc w 2010 r. przygotował i przyczynił się do wydania książki „Byli kiedyś wśród nas”, która poświęcona jest życiorysom Sybiraków. Zebrał tez i opracował materiały do wydawnictwa „Znaki Pamięci Sybiru w Kielcach i Ziemi Świętokrzyskiej” a także był autorem książki autobiograficznej wydanej w 2018 roku pt. „A potem Pińsk i Sybir – wspomnienie Sybiraka”. Jego wspomnienia zostały również zamieszczone w kolekcji „Świadkowie epoki” w Archiwum Instytutu Pileckiego.
https://archiwum.instytutpileckiego.pl/dlibra/publication/7311/edition/7181?language=en
Ilustracje (domena publiczna):
1. Pierwsza strona dodatku nadzwyczajnego amerykańskiej gazety z 17 września 1939 r. z informacją o napaści Niemiec na Polskę.
2. Nadzwyczajne wydanie „Kuriera Warszawskiego” z 18 września 1939 r. z informacją o napaści ZSRR na Polskę.
3. Propagandowe zdjęcie ilustrujące powitanie Armii Czerwonej przez mieszkańców polskich kresów zamieszczone w sowieckiej prasie 21 września 1939 r.
4. Spotkanie żołnierzy Wehrmachtu i Armii Czerwonej w Brześciu nad Bugiem, gdzie obie armie urządziły 22 września 1939 r. defiladę zwycięstwa.
5. Józef Dzikowski, zm. 2021 (fot. Radio Kielce)
6. Okładka książki pt. „Byli kiedyś wśród nas” poświęconej życiorysom Sybiraków wydanej przez Muzeum Historii Kielc. Na okładce fotografia Pomnika Sybiraków na cmentarzu Starym w Kielcach.
