Dnia 11 listopada 1918 r. kpt. Jan Maciej Bold z grupą ochotników opanował warszawską Cytadelę. W oparciu o zdobyty sprzęt artyleryjski zorganizował 7. Pułk Artylerii Polowej. Niewiele później, bo w grudniu 1918 r., płk. Czesław Piotr Bzowski podjął się organizacji 10. Pułku Artylerii Polowej. W czerwcu 1919 r. obie jednostki połączono w nowy, 2. Pułk Artylerii Polowej Legionów (w 1931 r. został on przemianowany na 2. Pułk Artylerii Lekkiej Legionów). Pierwszym dowódcą nowej jednostki przydzielonej do 2. Dywizji Piechoty Legionów został płk. Czesław Piotr Bzowski. W 1919 r., podczas wojny polsko-bolszewickiej, oddział brał udział w walkach na froncie litewsko-białoruskim pod Mińskiem, Mołodecznem, Borysowem, nad Berezyną, w Puszczy Nalibockiej i nad Niemnem. W czasie walk odwrotowych w lecie 1920 r. część pułku walczyła w ramach 17. Dywizji Piechoty pod Sokółką i Pułtuskiem oraz w obronie przepraw na Narwi. Pozostałe pododdziały stawiały opór Armii Konnej Budionnego pod Hrubieszowem i Zamościem. W walkach poległo 73 żołnierzy pułku, 20 zostało odznaczonych za męstwo krzyżami Virtuti Militari, a 70 Krzyżami Walecznych.
W drugiej połowie 1922 r. Kielce stały się miejscem stałego stacjonowania pułku. W czasie pokoju liczył 650 żołnierzy, w tym 40 oficerów i 100 podoficerów, a jego podstawowym zadaniem było szkolenie nowych artylerzystów. W czasie przewrotu majowego w 1926 r. pułk poparł marszałka Piłsudskiego i wysłał do Warszawy wydzielone pododdziały, które jednak nie wzięły udziału w walkach.
2. Pułk Artylerii Lekkiej Legionów odgrywał dużą rolę w życiu miasta. Patronował Szkole Powszechnej nr 9 na Baranówku i szkołom w okolicznych wsiach, a także opiekował się kieleckimi harcerzami i młodzieżą szkolną, dbając o jej wychowanie patriotyczne. Organizowane pokazy (m.in. artyleryjskie), zawody sportowe i konkursy hippiczne były wielką atrakcją dla mieszkańców Kielc. Podobnie, jak corocznie obchodzone 12 czerwca święto pułkowe oraz uroczyste defilady wojskowe odbywające się w czasie wymarszów i powrotów pułku z poligonów. W latach 1931–1936 przy udziale władz miasta, wybudowano nowoczesne koszary i plac ćwiczeń na Stadionie Leśnym w Kielcach.
Dnia 27 sierpnia 1939 r. rozpoczęto mobilizację alarmową, a 1 września pułk w składzie 2. Dywizji Piechoty Legionów znalazł się w odwodzie Armii „Łódź”. W kampanii wrześniowej żołnierze pułku walczyli najpierw m.in. pod Borową Górą i Tuszynem, a następnie pod Trzcianką i Bobrową oraz pod Ołtarzewem i Zakroczymiem. Tylko niewielka część pułku przedostała się do Warszawy i Modlina i wzięła udział w ich obronie.
Z zawieruchy wojennej ocalał sztandar pułku, który 18 września 1939 r. żołnierze zakopali w lesie pod Celestynowem. Obecnie sztandar przechowywany jest w zbiorach Muzeum Wojska Polskiego w Warszawie.
Leszek Dziedzic
Spis ilustracji:
1. Wejście do sztabu 2. PAL
2. Defilada 2. PAL w koszarach Fijałkowskiego przy ul. Wrzosowej
3. Prezydent RP Ignacy Mościcki na uroczystościach 15-lecia 2. PAL
