Tekst Konstytucji 3 Maja 1791 r. nie był obszerny – liczył tylko 11 stron. Ten ważny dla polskiego parlamentaryzmu dokument do dzisiaj przechowywany jest w zbiorach Archiwum Głównego Akt Dawnych w Warszawie.
Konstytucja 3 Maja, a właściwie Ustawa Rządowa z dnia 3 maja 1791 r. ustalała ustrój prawny Rzeczypospolitej, zasady funkcjonowania społeczeństwa i państwa oparte na koncepcji demokratyzacji stosunków społecznych. Uregulowano organizację władz państwowych oraz prawa i obowiązki obywateli. Wprowadzono ustrój monarchii konstytucyjnej z silną władzą przedstawicielską. Zastosowano trójpodział władzy na prawodawczą, wykonawczą i sądowniczą. Przyjęto również nowatorskie rozwiązania w zakresie parlamentaryzmu. Władzę ustawodawczą sprawował sejm, złożony z dwóch oddzielnych izb. Posłów uznano za reprezentantów całego narodu, bez związania instrukcjami sejmikowymi. Zniesiono również zasadę liberum veto. Konstytucja była kompromisem pomiędzy programem monarchiczno-konstytucyjnym Stanisława Augusta a republikańskim Ignacego Potockiego, Stanisława Małachowskiego i Hugona Kołłątaja. Stanowiła wyraz głębokiego patriotyzmu jej twórców i była dziełem tworzącym późniejszą tożsamość suwerennego narodu dążącego do zachowania niezależności państwowej.
Święto Konstytucji 3 Maja jest obecnie jednym z najważniejszych świąt państwowych Rzeczypospolitej Polskiej. Obchodzimy je na pamiątkę uchwalenia pierwszej w Europie, a drugiej na świecie ustawy zasadniczej, czyli nadrzędnego aktu prawnego określającego zasady działania państwa oraz prawa i obowiązki obywateli.
Po odzyskaniu niepodległości, już w 1919 r., władze polskie dzień 3 maja ogłosiły świętem państwowym. Do ustawy majowej nawiązywała preambuła uchwalonej przez sejm w 1919 r. konstytucji. Jej przywołanie było dowodem tradycji i ciągłości państwowości polskiej.
Po roku 1945 komunistyczne władze nagłaśniały propagandowo Święto Pracy przeciwstawiając je obchodom 3 maja. W związku z tym nie odbywały się państwowe uroczystości związane z tą rocznicą, a wszelkie próby jej uczczenia kończyły się zwykle szykanami ze strony milicji i służby bezpieczeństwa. Co prawda wiosną 1981 r. odbyły się oficjalne obchody rocznicy uchwalenia konstytucji, prawdziwy przełom przyniósł jednak dopiero rok 1990. Nowo wybrane sejm i senat powróciły wtedy do przedwojennej tradycji i proklamowały dzień 3 maja świętem państwowym.
W Kielcach po raz pierwszy rocznicę uchwalenia konstytucji obchodzono w 1916 r. Podobnie jak w innych miejscowościach było to możliwe dopiero po ostatecznym wyparciu wojsk rosyjskich. Według informacji zebranych przez Naczelny Komitet Narodowy z obchodów organizowanych poza Warszawą najokazalsze okazały się pochody w Lublinie, Łodzi i właśnie w Kielcach. Jego uczestnicy przeszli od katedry pod pomnik Stanisława Staszica w parku miejskim. Wzięli w nim udział również Żydzi, chociaż próbowano odmówić im tego prawa, a w trakcie pochodu doszło do starć. Manifestacja z 3 maja 1916 r. była jedną największych, jakie odbyły się w Kielcach w okresie I wojny światowej.
Ilustracje:
- Fragment obrazu Jana Matejki „Konstytucja 3 maja 1791 roku”
- Obchody rocznicy Konstytucji 3 Maja, Kielce, 1917 r.
- Pierwodruk Ustawy Rządowej – Konstytucji 3 Maja
- Wyjątek z preambuły Konstytucji 3 Maja
- Plakat z okresu Solidarności, Kielce, 1981
Ilustracje ze zbiorów Muzeum Historii Kielc i zbiorów Wojciecha Kochlewskiego.
