W nocy z 29 na 30 listopada 1830 r. rozpoczęło się powstanie skierowane przeciwko rosyjskiemu zaborcy. Polskie oddziały odnosiły w nim poważne, lecz przejściowe sukcesy m.in. zwyciężając pod Stoczkiem, Wawrem i odpierając Rosjan pod Olszynką Grochowską. Kolejne zwycięstwa odniesiono pod Dębem Wielkim i Iganiami. Punktami zwrotnymi powstania była klęska w bitwie pod Ostrołęką i poddanie Warszawy, co nastąpiło 7 września 1831 r. Spowodowało to rozpad sejmu, Rządu Narodowego i wojska, którego znaczna część przekroczyła granice Prus i Galicji.
Kielce, będące ówcześnie stolicą województwa krakowskiego, wspomagały powstańców. W styczniu 1831 r. wyruszył z miasta w kierunku Warszawy pułk krakusów, w czerwcu kolejny. W Kielcach w tamtym czasie stacjonowało prawie siedmiuset żołnierzy. Biorąc pod uwagę, że miasto liczyło około 4 tys. mieszkańców musiało przypominać spory obóz wojskowy. Lokalne władze organizowały zaopatrzenie dla tych oddziałów. Fabryka w podkieleckim Białogonie wytwarzała dla powstańców broń, kosy, piki, produkowała karabiny i odlewała działa.
Pamiątką po powstaniu listopadowym jest w mieście pomnik i krzyż na skwerze przy ul. Zagórskiej ustawione w latach 80. XX w. Jak głosi legenda upamiętniają miejsce, gdzie wkraczające 24 września 1831 r. do Kielc wojska rosyjskie rozstrzelały trzech polskich żołnierzy.
Ilustracje:
1. Jan Feliks Piwarski, 1. Pułk Województwa Krakowskiego (Krakusów) 1831 r., CBN Polona
2. Pomnik upamiętniający 150. rocznicę powstania listopadowego na skwerze przy ul. Zagórskiej, PIK Kielce
3. Tablica na pomniku upamiętniającym 150. rocznicę powstania listopadowego na skwerze przy ul. Zagórskiej, PIK Kielce
