Herb Kielc występujący pierwotnie na pieczęci został ofiarowany miastu przez kardynała Fryderyka Jagiellończyka (1468-1503), który tę funkcję piastował od 1493 r. Daty nadania Kielcom herbu nie można zbyt dokładnie określić. Pieczęć miejska mogła być ofiarowana Kielcom w latach 1493-1503, licząc od wyboru Fryderyka Jagiellończyka na arcybiskupa gnieźnieńskiego. Rok 1503 jest datą graniczną, datą zgonu kardynała.
Wybór na arcybiskupa gnieźnieńskiego potwierdził papież Aleksander VII bullą z 2 października 1493 r., powiadamiając króla o mianowaniu nowego prymasa kardynałem prezbiterem. Konsekracja nastąpiła prawdopodobnie 21 grudnia 1493 r., a msza prymicyjna została odprawiona 24 grudnia w katedrze krakowskiej. Wówczas Fryderyk Jagiellończyk po raz pierwszy wystąpił w purpurze kardynalskiej.
Można więc nawet przesunąć datę otwierającą przypuszczalny okres, w którym pieczęć była miastu nadana na rok następny - 1494. Można także przypuszczać, że nastąpił wówczas tylko akt potwierdzenia dotychczas istniejącego herbu, czego dowodem miał być stempel ofiarowany przez kardynała.
Zabytkiem o podstawowym znaczeniu do zanalizowania genezy i symboliki herbu miejskiego Kielc jest zachowany w zbiorach Działu Historii Muzeum Narodowego w Kielcach, mosiężny tłok pieczęci samorządowej, wykonany na przełomie XVII i XVIII wieku. Poprzednikiem tego stempla był prawdopodobnie tłok pieczętny z XVI wieku, przedstawiony w pracy W. Wittyga, Pieczęcie miast dawnej Polski, (pieczęć ta też nie była oryginałem ofiarowanym Kielcom przez kardynała, można przypuszczać, że mógł istnieć stary stempel gotycki z liternictwem i symboliką odpowiadającym czasom, w których pieczęć została miastu nadana).
Tłok pieczętny przechowywany w Muzeum Narodowym w Kielcach posiada w legendzie otokowej napis: „MVNVS.R.M.I.D.FRIDERICI CARDINALIS D.G.E.C”, [„MUNUS R/EVERENDISSIMI/ M/AGNIFICI/ /ac/ I/LLUSTRISSIMI/ D/OMINI/ FRIDERICI CARDINALIS D/EI/ G/RATIAE/ E/PISCOPI/ C/RACOVIENSIS/”] co możemy przetłumaczyć: „Dar Najprzewielebniejszego, Jaśnie Wielmożnego Pana Kardynała Fryderyka z Bożej Łaski Biskupa Krakowskiego”.
W polu pieczętnym znajduje się herb miasta, litery „C.K.” pod koroną, umieszczone w renesansowej tarczy ozdobionej ornamentem roślinnym. Korona składa się z obręczy i zakończeń z 5 fleuronów /kwiatonów/. Starszy wizerunek herbu miasta na pieczęci wspomnianej przez W.Wittyga umieszczony był na dokumencie z datą 1566. Pole pieczęci nie różni się od pola pieczętnego zachowanego tłoku. W legendzie otokowej brak jest jednak wzmianki o godności kardynalskiej Fryderyka Jagiellończyka.
Herb Kielc na pieczęci z 1566 r. W.Wittyg, Pieczęcie miast dawnej Polski
Można więc przesunąć przypuszczalną datę ofiarowania Kielcom pieczęci do roku 1488, gdy Fryderyk został biskupem krakowskim. Sądzić więc należy, że zachowany w zbiorach kieleckich tłok pieczętny nie może być z całą pewnością wyznacznikiem określającym dokładnie czas nadania miastu pieczęci samorządowej, a co za tym idzie także herbu. Legenda otokowa została zmieniona prawdopodobnie w końcu XVI lub na przełomie XVII i XVIII w. Podkreślono wówczas kardynalską godność Fryderyka Jagiellończyka. Gdyby pieczęć została ofiarowana miastu w chwili otrzymania przez Fryderyka kapelusza kardynalskiego, to na pamiątkę tego wydarzenia, a właściwie ze względów formalnych, dokumenty XVI-wieczne byłyby sygnowane pieczęcią z odpowiednim napisem.
Nasuwa się także przypuszczenie, że Fryderyk Jagiellończyk mógł ofiarować miastu pieczęć w latach 1497, 1501, czy 1502, w okresach chwilowego sprawowania zastępczej władzy, pod nieobecność króla. To wyjaśniałoby kolorystykę (złote litery „C.K.” pod koroną także złotą, na tle czerwonym - dominujące elementy heraldyki monarszej).
Tak więc z pieczęci ukształtował się herb miejski Kielc przedstawiający inicjały „C.K.” oraz koronę nad nimi, dwa podstawowe elementy, mające w herbie kolor żółty, odpowiadający według ogólnie przyjętych zasad heraldycznych metalowi szlachetnemu - złotu. Tłem tarczy herbowej jest kolor czerwony. Kolorystyka herbu zgodna jest z formułami obowiązującymi w heraldyce. Przyjmują one, że w polskiej heraldyce istnieje 6 barw, a więc kolory: biały, żółty, czerwony, niebieski, zielony i czarny. Biały i żółty to metale, czyli srebro i złoto. Zgodnie z tym i zasadą łączenia koloru z metalem przyjąć należy, że złotą koronę i złote litery umieszczono na tle czerwonym, jeżeli uznamy, że najlepszym tłem dla korony - jako symbolu rodu królewskiego - jest czerwień.
Litery „C.K.” pod koroną w herbie miasta mogą być tłumaczone conajmniej w dwojaki sposób. „Civitas Kielce” czyli „miasto Kielce”, lub „Civitas Kielcensis”, czyli „społeczność Kielc”. Pierwszą formę popiera znakomity znawca polskiej sfragistyki, profesor Marian Gumowski.
Niektórzy z historyków przesuwają datę uzyskania przez Kielce herbu na okres następujący po unarodowieniu dóbr kościelnych w 1789 r. Oznaczałoby to, ze pieczęć z literami „C.K.” pod koroną, byłaby tylko pieczęcią rady miejskiej. Jednocześnie upowszechnia się pogląd, że pierwszym herbem Kielc było królewskie jabłko oznaczające władzę wójta.
Losy herbu miejskiego Kielc były podporządkowane historii stolicy Gór Świętokrzyskich. Herb zabroniony w okresie zaborów (zastępowany do 1914 r. herbem guberni kieleckiej), powrócił na pieczęcie miejskie już w czasie I wojny światowej, po wyjściu Rosjan z miasta.
Herb Kielc, "Pamiętnik Sandomierski" 1829
W latach dwudziestolecia międzywojennego istniały próby wzbogacenia godła Kielc symboliką legionową i regionalną (odznaka I Brygady i jeleń świętokrzyski), czym zajęła się „Komisja dla ustalenia herbu” w Radzie Artystyczno - Konserwatorskiej m. Kielc (przewodniczący - Władysław Kosterski - Spalski, działacz niepodległościowy, radny miejski, regionalista).
Ostatecznie w 1937 r. prof. Władysław Konopczyński na zlecenie Rady Miejskiej w Kielcach wykonał ekspertyzę ustalającą historyczny wzór herbu miejskiego. Rada Artystyczno - Konserwatorska zaleciła przyjęcie ustaleń, a Rada Miejska w Kielcach uchwaliła, by „zwrócić się do Pana Ministra Spraw Wewnętrznych o zatwierdzenie herbu m. Kielc przedstawiającego na tarczy renesansowej koronę złotą w polu czerwonym, pod tą głoski złote „C.K.” według załączonego wzoru”.
Herb Kielc pozostał do dnia dzisiejszego w swej niezmienionej, historycznej formie.
Jan Główka
Muzeum Historii Kielc
Wybrana literatura:
W. Wittyg, Pieczecie miast dawnej Polski, z. 1-2, Warszawa, Kraków 1905, 1907, 1914.
M. Gumowski, Herby miast polskich, Warszawa 1960
M. Gumowski, M. Haisig, S. Mikucki, Sfragistyka, Warszawa 1960
J. Główka, Herb miasta Kielc - geneza i historia (stan badań), „Rocznik Muzeum Narodowego w Kielcach, 1995, t. XVIII
J. Główka, Kielce. Miasto z koroną w herbie, Kielce 2005
Polskie tradycje samorządowe a heraldyka, pod red. J. Dymmela, Lublin 1992.