1 marca obchodzimy Narodowy Dzień Pamięci Żołnierzy Wyklętych ustanowiony w 2011 r. uchwałą Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej. W tym dniu w 1951 r. rozstrzelani zostali w więzieniu na Mokotowie przywódcy Zarządu Głównego Zrzeszenia „Wolność i Niezawisłość” – prezes WiN ppłk Łukasz Ciepliński („Pług”, „Ludwik”) i sześciu jego najbliższych współpracowników: Adam Lazarowicz, Mieczysław Kawalec, Józef Rzepka, Franciszek Błażej, Józef Batory i Karol Chmiel. Ich ciała komuniści zakopali w nieznanym miejscu. Żołnierze Wyklęci byli członkami polskiego powojennego podziemia niepodległościowego i antykomunistycznego tzw. drugiej konspiracji, którzy stawiali opór sowietyzacji Polski i podporządkowaniu jej ZSRR. Walcząc z siłami agresora, musieli zmierzyć się z ogromną, wymierzoną w nich propagandą Polski Ludowej, która nazywała ich „bandami reakcyjnego podziemia”. Za wierność swoim ideałom zapłacili niejednokrotnie cenę najwyższą – cenę swego życia.
Wśród Żołnierzy Wyklętych znaleźli się również bohaterowie związani z Kielecczyzną. Antoni Heda ps. „Szary”, żołnierz wojny obronnej 1939 r., a w czasie okupacji żołnierz Związku Walki Zbrojnej/Armii Krajowej na Kielecczyźnie. Najbardziej znany z udanej akcji rozbicia więzienia UB w Kielcach przy ul. Zamkowej nocą z 4 na 5 sierpnia 1945 r. Uwolniono wtedy 354 więźniów, którym groziło wywiezienie w głąb Związku Sowieckiego, w tym płk Antoniego Żółkiewskiego „Lina” – dowódcę 2 Dywizji Piechoty AK, który jednak zmarł w czasie odwrotu. Akcja ta stanowiła pokaz siły i skuteczności działań podziemia niepodległościowego, a z uwagi na skalę trudności uważana jest za jedną z najbardziej brawurowych i skutecznych.
Aleksander Życiński ps. „Wilczur”, „Orlean”, współpracował z AK, a od lipca 1944 r. z NSZ. Po ucieczce z przymusowych robót w Niemczech udało mu się dołączyć do Brygady Świętokrzyskiej. Kiedy jego oddział uległ rozproszeniu wrócił do Suchedniowa. Aresztowany przez UB w Busku Zdroju był przesłuchiwany przez NKWD w Kielcach i skazany na 7 lat więzienia. Zwolniony w marcu 1947 r. w wyniku amnestii już w maju 1947 r. utworzył oddział działający na terenie powiatów: starachowickiego, koneckiego i radomskiego. Jego grupa prowadziła akcje dyscyplinujące ówczesne władze. W wyniku obławy KBW i UB w maju 1948 r. został złapany i 1 lipca 1948 r. wyrokiem Wojskowego Sądu Rejonowego w Kielcach skazany na trzykrotną karę śmierci za założenie i dowodzenie nielegalną grupą, która „dokonywała zamachów na organa bezpieczeństwa publicznego i miała na celu zmianę przemocą ustroju państwa polskiego”.
Zygmunt Kwas ps. „Kościelny”, harcerz kieleckich drużyn mieszkaniec Baranówka. W 1939 r. brał udział w Wojennym Pogotowiu Harcerskim. Podczas okupacji pracował w Hucie „Ludwików” jako goniec i działał w grupach szturmowych Szarych Szeregów. Po wojnie kontynuował działalność w organizacji „NIE”, a także brał udział w akcjach zbrojnych, m.in, w atakach na posterunki Milicji Obywatelskiej. Rozpoznany przez agentów UB podczas harcerskiej defilady 3 maja 1945 r., został aresztowany i umieszczony w więzieniu przy ul. Zamkowej. Poddawany torturom podczas przesłuchań, zginął 13 września 1946 r. w niejasnych okolicznościach postrzelony w celi przez strażnika. Jego imię nosi od 1993 r. ulica biegnąca wzdłuż cmentarza Starego, w pobliżu jego grobu.
Program obchodów Narodowego Dnia Pamięci Żołnierzy Wyklętych w Kielcach
1 marca 2025
11.45: złożenie kwiatów i zapalenie zniczy przed ścianą straceń w byłym więzieniu kieleckim
12.00: początek oficjalnych uroczystości przed Pomnikiem Armii Krajowej:
- wciągnięcie flagi państwowej na maszt, odegranie hymnu,
- wystąpienie Wojewody Świętokrzyskiego,
- wystąpienie dyrektora Ośrodka Myśli Patriotycznej i Obywatelskiej,
- apel pamięci,
- salwa honorowa,
- ceremonia złożenia wieńców i wiązanek,
- wykonanie Pieśni Reprezentacyjnej Wojska Polskiego.
Inicjatywy towarzyszące obchodom
1 marca
8.30: VII Kielecki Marsz Patriotyczny Pamięci Żołnierzy Wyklętych (organizator: Stowarzyszenie Kombatantów Misji Pokojowych ONZ) – zbiórka przed OMPiO w Kielcach.
11.00: msza święta w Bazylice Katedralnej w Kielcach.
Ilustracje
- Antoni Heda
- Aleksander Życiński
- Zygmunt Kwas
Źródło: IPN, OMPiO w Kielcach.
